Toleranca fetare

Ky artikull do të shtjellojë trajtimin e diversitetit fetar nga perspektiva islame. Ai ndahet në pesë pjesë. Pjesa e parë është hyrja. E dyta përshkruan tre reagime të rëndësishme ndaj fenomenit të larmisë fetare dhe shoqërohet nga përmendja e pikave të dobëta dhe të forta të të tre metodave. Pjesa e tretë përmend një metodë islame për zgjidhjen e problemit. (1) E katërta përmend tre kritika për këtë zgjidhje dhe përgjigjen time për to. E pesta përmban mbylljen e artikullit.


I. Hyrje

Pavarësisht nga kontributi i pamohueshëm i fesë për mirëqenien njerëzore, ajo kërcënon të jetë ndarëse, veçanërisht nëse nuk respektohen kufijtë e mosmarrëveshjeve mes njerëzve fetarë. Ndërsa larmia e traditave fetare mund t\'i ndihmojë njerëzit të krahasojnë fuqitë relative të besimeve të tyre përkatëse dhe të përshtaten në përputhje me rrethanat, fanatizmi fetar, që është tendenca për të deklaruar vërtetësinë e besimit të një individi dhe që i trajton të gjitha besimet e tjera si të dënueshme, shkakton jo vetëm vuajtjen e shumicës, por edhe i largon shumë njerëz nga ideja e marrjes së fesë seriozisht. Megjithëse kohët e fundit, fanatizmi fetar ishte në një shkallë më të ulët, shumë ngjarje kanë bërë që njerëzit e kujdesshëm të botës të kuptojnë se përbindëshi është akoma gjallë. Lufta e përgjakshme civile në Bosnje, ngjarjet e tmerrshme të 11 shtatorit 2001 dhe pasojat e saj, gjakderdhja e vazhdueshme në Izrael dhe në Palestinë, manifestimet e pafundme të urrejtjes mes hinduve dhe myslimanëve në Indi dhe shumë shembuj të tjerë të ngjashëm nëpër botë, u kërkojnë të gjitha grupeve të botës së vazhdojnë mallkimin e fanatizmit ekstrem fetar.


II. Metodat për ta trajtuar fenomenin e larmisë fetare

a) Metoda ekskluziviste

Metoda më e njohur për larminë fetare është ajo që ndiqet nga ekskluzivistët fetarë, të cilët mendojnë se janë kujdestarët e vetëm të së vërtetës, duke i përjashtuar krejtësisht të tjerët. Ndjekësit e kësaj metode, për shembull mes të krishterëve, në shtator 1991 u dërguan gjithë klerikëve të kishës së Anglisë dhe kishës së Uellsit një letër të hapur, ku deklaronin se shpëtimi arrihet vetëm nëpërmjet Jezu Krishtit, i cili është shpëtimtari i vetëm dhe rruga e vetme drejt Zotit (2). Pikëpamje të ngjashme të forta gjenden gjithashtu dhe mes myslimanëve dhe hebrenjve. Kurani e përmend metodën ekskluziviste të hebrenjve dhe të krishterëve të shoqërisë arabe në kohën e shpalljes:

Ata edhe thanë: “Kurrsesi nuk ka për të hyrë kush në xhennet, përveç atij që është jehudi ose i krishterë! (2:111)

Në mënyrë ironike, e njëjta metodë ekskluziviste është përdorur nga shumë myslimanë të cilët pretendojnë se vetëm ata do të hyjnë në parajsë. Ata pohojnë se kuptimi i tyre bazohet tek mësimet kuranore që përmendin se gjithë Kuffar-ët (shumësi i kafir) do të shkojnë në ferr. Shumë myslimanë e kuptojnë se përderisa të gjithë jomyslimanët janë kafira, të gjithë janë të destinuar të shkojnë në ferr. (3)

Problemi kryesor i metodës ekskluziviste është se ajo e pengon besimtarin e një traditë të veçantë fetare të pranojë faktin se përkrahësit e traditave të tjera kanë mundësi të ndjekin një version të së vërtetës fetare në çfarëdolloj shkalle. Kjo nuk le vend për të imagjinuar se është i mundur shpëtimi në jetën tjetër i atyre që nuk besojmë formalisht në besimin ekskluzivist. Kuptimi pasues i mungesës së shpresës në statusin fetar të jobesimtarëve që rezulton natyrshëm, në raste të caktuara mund të shpjerë në urrejtje kundër tyre, që në rastin më të keq shfaqet në formën e dhunës. Nëse një ekskluzivist është paqësor dhe i respektueshëm kundrejt njerëzve që u përkasin besimeve të tjera, ai nuk do të jetë i tillë sepse ai mendon se personi tjetër e meriton atë. Ai vepron kështu vetëm sepse është një përshtatje sociale e pashmangshme, ose si pjesë e një strategjie afatgjatë të menduar për të asgjësuar besimet e tjera (4). Zbatimi i metodës ekskluziviste nga një grup njerëzish është një dinamit i fuqishëm që mund të shpërthejë në çdo kohë nëse përdoret nga një lider fetar që është larg udhës së drejtë ose nga një oportunist politik.

Megjithatë mund të përmendet si pozitiv fakti se metoda ekskluziviste i mundëson besimtarit të ketë besimin e nevojshëm tek e vërteta përfundimtare e besimit të tij. Khan ka theksuar me të drejtë se qëllimi i vetëm e të vërtetës fetare është që njeriu të ketë vetëbesim. Njeriu ka nevojë për siguri që të jetojë në këtë botë. E vërteta fetare i jep atij pikërisht këtë. (5) Në rast se mungon bindja, një besim fetar reduktohet në një hipotezë filozofike ose në produktin përfundimtar të një koleksioni të çorientuar të disa përvojave shpirtërore.

Kritikët e kësaj metode frikësohen se ky atribut shumë i aprovuar i ekskluzivistëve mund të sjellë ndjenjën e frikshme të mohimit të besimeve të tjera, ose besimin se ajo që po kërkon besimtari është e paarritshme. Megjithatë më vonë do të tregoj se ky përfundim nuk është medoemos përfundimi i vetëm i mundshëm që mund rrjedhë nga metoda ekskluziviste. (6)

b) Metoda inkluziviste (përfshirëse)

Në metodën inkluziviste, pranohet e drejta e mbijetesës së besimeve të tjera së bashku me besimin e inkluzivistit, pavarësisht se ai nuk e pranon vlefshmërinë e tyre. Ajo u lejon atyre hapësirë lehtësuese dhe të arsyeshme dhe u jep mundësitë të jetojnë me dinjitet. Për shembull Vatikani miratoi një politikë të Inkluzivizmit Fetar nëpërmjet dekretit të vitit 1967, ku shprehte ndjenja përzemërsie për fetë e tjera të rëndësishme të botës. Në dekret u shkruajt me fjalë mirëkuptimi dhe për ata që zgjedhin të ndjekin rrugën e ateizmit (7).

Megjithatë disa dijetarë, të cilët besojnë se inkluzivizmi fetar, pavarësisht se është një përmirësim i mirëpritur i ekskluzivizmit fetar, nuk e largon kërcënimin e fanatizmit fetar. Ata besojnë se ai ka tendencën t\'i shohë besimet e tjera si të mira, për aq kohë sa kanë pika të përbashkëta me Krishterimin. Pozicioni inkluziv mbetet i bindur për epërsinë e tij, edhe pse pranon se ka të përbashkëta me besimet e tjera dhe me të gjithë njerëzit e tjerë dashamirës. Inkluzivizmi shkon larg, por jo aq sa duhet. (8)

Kritika e Badhamit për inkluzivistët e krishterë është i vlefshëm vetëm pjesërisht. Nuk është shumë e drejtë të pohosh se dekreti i Vatikanit e pranon ekzistencën e besimeve të tjera vetëm për aq kohë sa ato kanë pika të përbashkëta me Krishterimin. Vërejtja e tij është e saktë kur shikojmë trajtimin e dekretit kundrejt myslimanëve dhe hebrenjve. Megjithatë me zemërgjerësinë e dekretit për ateistët (9), të cilët nuk kanë asgjë të përbashkët me kuptimin themelor të Krishterimit, Vatikani ka bërë mjaftueshëm për t\'iu larguar kritikave të Badham-it.

Unë nuk jam dakord me frymën e dekretit të Vatikanit në lidhje me mospërputhjen e tij me mësimet biblike. Në Dhiatën e Re thuhet:

Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin, që, kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë jetë të përjetshme. (10)

Nëse të krishterët besojnë se ky kuptim është i saktë, ata nuk duhet t\'i harxhojnë energjitë e tyre për të mbrojtur besimet e tjera pa qenë nevoja. Pas së gjithash nëse Jezu Krishti është shpëtimtari i vetëm për njerëzit, të krishterët duhet të përpiqen shumë që të sigurohen se ata që nuk e pranojnë këtë kuptim, duhet të detyrohen. Lavdërimi i mësimeve të besimeve jo të krishtera që të largojnë nga udha e drejtë, duhet të konsiderohen nga të krishterët e përkushtuar si një përpjekje për t\'i drejtuar jo të krishterët drejt shkatërrimit.

Toni i sjellshëm dhe i gjindshëm i Dekretit të Vatikanit nuk duket se është në përputhje me frymën e vërtetë të tekstit biblik.

c) Metoda pluraliste

Sipas metodës pluraliste, të gjitha fetë e rëndësishme janë reagime njerëzore të vërteta ndaj Realitetit Transcendental, edhe pse ndikohen nga mjediset përkatëse kulturore të liderëve fetarë. Si rrjedhim të gjitha janë njëkohësisht të sakta dhe ofrojnë njohuri të rëndësishme për të kuptuar të Fundit.

Pluralizmi fetar deklarohet se është "një kërkim krejtësisht i hapur për të vërtetën, duke u bazuar në supozimin se të gjitha fetë e mëdha të njerëzimit kanë njohuri për të ofruar dhe duhet të pranojë gjithashtu se pjesa më e madhe e kritikës laike të fesë tradicionale është e justifikueshme dhe ka nevojë të merret parasysh". (11) Pozicioni pluralist refuzon ekskluzivizmin dhe inkluzivizmin dhe bën thirrje për pluralizmin fetar të vërtetë.

Sipas shpjegimit të racionalizmit të Pluralizmit fetar, në këtë botë të errët me ndjenjë fetare, besimi dhe jobesimi mund të jenë përgjigje njëlloj të vlefshme. Çështja duhet të vendoset në bazë të përvojës dhe jopërvojës së realitetit transcendental nga vetë individi. Njeriu që beson ndihet i justifikuar nga besimi që ka, sepse në këtë mënyrë ai i interpreton disa prej përvojave më të vlefshme. Në analizën e fundit, gjithë mendimi ynë për natyrën e realitetit interesohet në bazë të përvojave tona. (12)

Zgjidhja pluraliste e diversitetit fetar është hedhur poshtë nga Khani, i cili deklaron se e vërteta nuk mund të jetë asnjëherë e shumëfishtë. Nëse e vërteta nuk është një, nuk është e vërtetë. Në teorinë e Pluralizmit fetar nuk ka të vërtetë logjike. Edhe pse harmonia mes njerëzve është në të vërtetë thelbësore, ajo nuk mund të arrihet nëpërmjet sloganeve artificiale si "Unë jam në rrugën e vërtetë, ashtu si dhe ju". Rruga e vetme e drejtë për të arritur harmoninë është konsiderimi i të gjithë njerëzve të denjë për t\'u respektuar. Formula e drejtë që na shpie drejt unitetit fetar është: "Ndiq një, respektoji të gjithë". (13)

Megjithatë Khan nuk ofron ndonjë metodologji për të rrënjosur frymën bazë që do ta ngjallte atë respekt. Nuk mund të tregosh respekt për të tjerët pa ndonjë arsye. Nëse respekti nuk ngjallet nga një qartësi e vërtetë teorike, ai është i destinuar të jetë i cekët, i shtirur dhe i brishtë. Ka gjasa që ai të zhduket nëse je nën presion. Shumë fetarë i refuzojnë të tjerët si të padenjë për t\'u respektuar nga ata, sepse ata besojnë se të tjerët e refuzojnë perceptimin e tyre të të vërtetës fetare. Duhet të bëhet diçka për ta ulur këtë ndjenjë, ose respekti për besimet e tjera do të mbetej një ëndërr e parealizuar.

Pluralizmi nuk është një metodë e pranueshme, sepse supozon se të gjitha fetë janë njëkohësisht të sakta, që është një absurditet i dukshëm. Individi e kërkon fenë që të gjejë përgjigje të qarta për problemet me të cilat po përballet. Problemet për të cilat feja ndihmon të zgjidhen, nuk mund të zgjidhen nëpërmjet përgjigjeve gjysmë të sigurta. Përgjigjet e paqarta për pyetjet si qëllimi i jetës, e vërteta për jetën pas vdekjes dhe ajo që pret Zoti nga ne, faktikisht nuk kanë përgjigje.

Sugjerimi se Zoti e ka shfaqur vullnetin e Tij tek njerëz të ndryshëm në mënyra të ndryshme është çorientues. Feja duhet të përpiqet që përgjigjet të jenë të shprehura qartë. Përgjigjet e paqarta janë njëlloj sikur nuk jepet asnjë përgjigje. Është detyrë e fesë që të ngjallë besimin tek besimtari. Mosarritja e këtij qëllimi e shpie një njeri besimtar, që kërkon siguri fetare, në një territor të paqartë të filozofisë, që mund të pretendojë se gëzon luksin e reflektimin objektiv, por i mungon kënaqësia e besimit, që vjen nga siguria fetare.

Një shembull do ta sqaronte qëllimin tim. Dhiata e Re e Biblës përmend pohimin se Jezusi është biri i Zotit (14). Nga ana tjetër Kurani e refuzon qartë mundësinë se Zoti mund të ketë fëmijë. (15) Këto dy pohime nuk mund të jetë që të dyja të sakta. Për më tepër, këto pohime nuk duket se ndikohen nga mjediset përkatëse kulturore të liderëve fetarë, ato janë pohime të sigurta, megjithëse konfliktuale, për një pozicion fetar.

Megjithatë nuk ka dyshim se ky është elementi i sigurisë në fe, që është shkaku dhe i shumë problemeve të saj. Ata që besojnë se ajo që përmban mesazhi i tyre është e vërteta përfundimtare, veprojnë kështu duke përjashtuar tërësisht çdo mundësi për të respektuar besimet e tjera. Kjo shkakton fanatizmin mes besimtarëve. Në shumicën e rasteve, njerëzit që i përkasin një tradite fetare, nuk e kuptojnë se homologët e tyre në traditat e tjera janë po aq të sigurt për sigurinë e versionit të tyre të fesë. Badham beson me të drejtë se ky kuptim është rezultat i mungesës së plotë të bashkëpunimit me njerëzit që u përkasin besimeve të tjera. (16)

Nga diskutimi i mësipërm lind një pyetje e rëndësishme: Si mund të jemi të sigurt se ajo që po ndjekim është mesazhi i vërtetë i Zotit? Përgjigja është se individi duhet të jetë objektiv në analizimin e mësimeve të besimit të tij, të cilat duhet të ngjallin brenda tij besimin për vërtetësinë e tij. Ky vlerësim objektiv do të sillte pyetje të tjera që duan përgjigje. Përgjigjet ose do ta kënaqnin besimtarin duke konfirmuar besimin në fenë e tij, ose do ta dobësonin atë dhe si pasojë ai do të prirej të kërkonte shpjegime të tjera alternative. Kjo betejë do të vazhdonte derisa kërkuesi i të vërtetës do të merrte siguri relative ose do të vazhdonte udhëtimin e tij.

Ky kërkim për të vërtetën ndihmohet nga përpjekjet e predikimit të besimtarëve të besimeve të tjera. Një predikues inteligjent jo vetëm e përçon mesazhin e tij tek të tjerët, por edhe e merr mesazhin nga të tjerët gjithashtu. Si rrjedhim besimtarët e besimeve të ndryshme hyjnë në dialogë kuptimplote me përfitim reciprok. Mundësia e këtij shkëmbimi zvogëlohet nga kuptimi i pluralizmit fetar, që e largon ndjenjën e urgjencës nga një besimtar, i cili i konsideron edhe shpjegimet e feve të tjera po aq të vlefshme.

Ne mund të pyesim nëse ka një mundësi realiste të shkëmbimeve të tilla të pikëpamjeve fetare. A ndodh me të vërtetë ndonjëherë në këtë mënyrë? Përgjigja është pozitive. Kjo ndodh mes njerëzve fetarë në shumë raste. Kjo e shpjegon fenomenin e ndërrimit të fesë që vazhdo të ndodhë rregullisht në të gjithë botën. Nëse do të pranonim shpjegimin e pluralistëve fetarë, atëherë të gjitha fetë nuk do të përpiqeshin më të ndikonin tek njerëzit e besimeve të tjera. Kjo faktikisht do t\'ia hiqte fesë dhe ndjekësve të saj frymën kumbuese të prezantimit të besimit të tyre, gjë që i motivon ata. Do të ishte tragjedi ta vrisje atë frymë për shkak të frikës se keqpërdorimi i saj mund të shkaktonte dëm. Fakti që ndonjëherë aeroplanët rrëzohen nuk na shpie në përfundimin se nuk duhet t\'i përdorim më. Por duhet të merren më tepër masa në mënyrë që frekuenca e këtyre aksidenteve të minimizohet. I ngjashëm duhet të jetë dhe qëndrimi ynë kundrejt shkëmbimit të pikëpamjeve fetare dhe i predikimit.

Ky proces garanton gjithashtu se besimet fetare të njerëzve nuk mbeten rezultati përfundimtar i procesit të ndërrimit të pikëpamjeve, por duhet të jetë rezultati i zgjidhjes inteligjente. Ky proces predikimi dhe shkëmbimet e pikëpamjeve fetare i mundësojnë një besimtari inteligjent të ketë besim në vetvete, se nuk po beson si pasoje e të qenit i nënshtruar ndaj procesit të propagandës së njëanshme për besimin e tij dhe se nuk po i bëhet "shpëlarje truri" kundër besimeve të tjera për shkak të padijes së tij. Ai duhet ta dijë dhe shumë fetarë e dinë, se besim i tij është rezultati përfundimtar i procesit të shkëmbimit dhe përzgjedhjes vullnetare.

Pyetjet që mbeten pa përgjigje janë: 1) A ekziston versioni i fesë së vërtetë? 2) Nëse ekziston, atëherë a janë të pavërteta të gjitha versionet e tjera? 3) A ka gjithmonë garanci se nëse një person përpiqet me sinqeritet të njohë të vërtetën përfundimtare, ai do ta gjejë atë? 4) Nëse kjo nuk mund të garantohet, atëherë cili është qëllimi i këtyre versioneve të së vërtetës përfundimtare? 5) A duhet të fajësohet individi për këtë dështim, i cili pavarësisht nga përpjekjet e sinqerta nuk arrin ta pranojë versionin e saktë të së vërtetës përfundimtare? Pjesa tjetër do të përpiqet t\'u përgjigjet këtyre pyetjeve nga një perspektivë islame


III. Metoda islame

Myslimanët janë konsideruar normalisht si ekskluzivistë fetarë, të cilët nuk i konsiderojnë njerëzit e besimeve të tjera fetare të denjë të respektohen, për shkak të angazhimeve të tyre fetare. Ky autor mendon se megjithëse kjo pikëpamje pasqyron qëndrimin e shumë myslimanëve, megjithëse jo medoemos të pjesës më të madhe, nuk është në përputhje me kuptimin e saktë të mësimeve të Islamit. Prezantimi i mëposhtëm përpiqet të tregojë se mësimet islame sugjerojnë të ndalohet çështja e pluralizmit fetar.

Nga njëra anë Islami deklaron se mësimet e tij janë një version i vërtetë i realitetit nga Zoti dhe nga ana tjetër bën thirrje që jomyslimanët të respektohen. Edhe pse një personi të ndikuar nga kuptimi i pluralizmit fetar mund të mos i bëjë shumë përshtypje kjo pikëpamje, një kuptim më i mirë i ajeteve të ndryshme të Kuranit për këtë temë do të sugjeronte se kjo pikëpamje është një kuptim i saktë islam dhe gjithashtu mund të mbështetet në mënyrë të arsyeshme. Kuptimi islam në lidhje me diversitetin fetar mund të përmendet shkurtimisht në këtë mënyrë:

Njeriu e filloi udhëtimin e tij fetar me qartësinë më të madhe. Kjo qartësi iu dha nga Zoti apriori. Megjithatë për arsye se kjo botë është e përkohshme njeriut iu dha liri. Kjo liri bëri që ata të ndryshojnë dhe të mos jenë dakord për çështjet fetare. Si përgjigje Zoti dërgoi profetë, të cilët konfirmuan të vërtetën dhe refuzuan të gabuarën. Në praninë e profetëve, marrësit mund ta shihnin realitetin fetar në formën e tij origjinale dhe si rrjedhim nuk kishin asnjë arsye të justifikueshme për ta refuzuar atë. Ai që e refuzonte atë, pasi kishte kaluar një kohë e mjaftueshme predikimi, quhej kafir, që do të thotë një person që e mohon të vërtetën nga Zoti, edhe pse e di se është nga Ai. (17) Disa prej këtyre profetëve ishin Resulë (të dërguar), që është një status më i lartë se pjesa tjetër e profetëve, të cilët u quajtën Nebi. (18) Në rastin e një Resuli, nëse kombi i tij e refuzonte atë, ai shkatërrohej në këtë botë ose nga fatkeqësitë natyrore, ose nëpërmjet fuqisë ushtarake të besimtarëve. Në kohën kur profetët nuk janë të pranishëm, asnjë nuk mund të identifikohet si kafir dhe as nuk mund të dënohet në këtë botë sepse nuk e beson mesazhin e sjellë nga i dërguari i tij, për shkak të ekzistencës së mundësisë se mesazhi mund të mos jetë përhapur plotësisht dhe me saktësi nga predikuesit të cilët nuk janë profetë. Pra pritet që besimtarët ta përhapin fenë e tyre me zgjuarsi në mungesë të profetëve. Përderisa Muhamedi ishte resuli i fundit (dhe nebiu), mundësia që një njeri të emërtohet kafir, ose të dënohet për mosbesimin e tij pas vdekjes së tij eliminohet përgjithmonë.

Ndërsa ata predikojnë, besimtarët priten të tregojnë respekt për besimet e tjera dhe të sillen në atë mënyrë që të mos nxihet imazhi i fesë së tyre. Në rast se një jomysliman (ose një mysliman i pakënaqur) largohet nga Islami për shkak të sjelljes së patakt të një myslimani, ky i fundit është përgjegjës për sjelljen e tij dhe pasojat e saj. Kurani thotë:

(E thonë atë shpifje) Sa për t’i bartur në ditën e gjykimit mëkatet e veta të plota dhe një pjesë të mëkateve të atyre që, pa farë arsye i mashtruan dhe i humbën. Sa e keqe është ajo me çka ngarkohen. (16:125)

Në një ajet tjetër thotë:

Mos i përdorni betimet tuaja për dredhi mes jush, e të rrëshqitni pas forcimit, e ta shijoni të keqen (e dredhisë) për shkak se penguat (të tjerët) nga rruga e All-llahut, e ju do të keni dënim të madh. (16:94)

Pra mirësjellja, interesimi, respekti dhe toleranca janë në zemrën e sjelljes së dëshiruar të një myslimani kundrejt jomyslimanëve.

a. Fakte kuranore për kuptimin e caktuar

i) Të gjithë njerëzit kishin të njëjtën fe. Liria e zgjedhjes që iu dha atyre i bëri të ndryshojnë. Profetët u dërguan për të qartësuar të vërtetën. Mësimet e profetëve e sqaruan të vërtetën përtej çdo mundësie dyshimi:

Njerëzit ishin një popull (të fesë së natyrshme islame) e (kur u përçanë) All-llahu dërgoi pejgamberët përgëzues dhe qortues, dhe atyre Ai u zbriti edhe librin me fakte të sakta për të gjykuar në atë që u kundërshtuan ndërmjet veti. Në atë (libër) kundërshtuan vetëm ata që kishin libër (ithtarët e librit). E përpos atyre që iu kishte dhënë ai (libri) dhe u kishin ardhur argumente të qarta, nuk kundërshtoi kush në te (në librin), po edhe atë (kundërshtim e bënë), nga zilia ndërmjet tyre, mirëpo All-llahu me mëshirën e Tij i udhëzoi ata që besuan tek e vërteta e asaj për çka ishin kundërshtuar. All-llahu e vë në rrugë të drejtë atë që dëshiron. (2:213)

ii) Islami është feja e vërtetë e Zotit.

Feja e pranueshme tek All-llahu është Islami. (3:19)

iii) Ata që e mohojnë mesazhin e Zotit, e bëjnë këtë qëllimisht dhe si rrjedhim duhet të dënohen: Atyre që Ne u kemi dhënë librin, e njohin atë (Muhammedin) sikurse i njohin bijtë e tyre. Janë ata që asgjësuan vetveten, andaj nuk besojnë. (6:20)

E kur u erdhi atyre prej All-llahut libri (Kur’ani) që është vërtetues i atij, që e kishin pranë, e që para se t’u vinte e kërkonin ndihmën e tij kundër mosbesimtarëve, e mohuan atë (Muhammedin) që e njihnin, kur u erdhi. Pra mallkimi i All-llahut qoftë kundër mosbesimtarëve! (2:89)

iv) Jomyslimanët nuk mund të quhen gjithmonë kafirë

a) Edhe gjatë një etape të caktuar në prani të profetëve, jomyslimanët nuk janë gjithmonë kafira, derisa ata ta refuzojnë qëllimisht mesazhin e tyre.

I sheh shumë prej tyre që i miqësojnë ata që mohuan. E keqe është ajo që i përgatitën vetes së tyre, ngase All-llahu është i hidhëruar kundër tyre dhe ata përjetë janë në azab (në vuajtje të dënimit). (5:80)

Shprehja e përdorur në ajetin e mësipërm nuk është "ata që nuk janë besimtarë" (d.m.th. ata që janë kafirë) për hebrenjtë dhe të krishterët, por vetëm për ata arabë që e kishin mohuar me qëllim Muhamedin. Njerëzit e librit akuzohen vetëm sepse janë më shumë miqësorë me jobesimtarët sesa me besimtarët (d.m.th myslimanët). Me fjalë të tjera, gjatë misionit predikues të profetit Muhamed kishte një etapë kur hebrenjtë dhe të krishterët që nuk besonin nuk kategorizoheshin si jobesimtarë (kafirë).

b) Përderisa hebrenjtë dhe të krishterët nuk ishin të bindur për vërtetësinë e Islamit, ata ishin urdhëruar të ndjekin mesazhin që mendonin se ishte nga Zoti:

Janë ata që i përgjigjen të pavërtetës dhe hanë shumë haramin (ryshfetin). Në qoftë se vijnë te ti (për ndonjë gjykim), gjyko mes tyre ose hiqju tyre. Nëse prapsesh prej tyre (nuk gjykon), ata nuk mund të sjellin ty kurrfarë dëmi. Po nëse gjykon mes tyre, gjyko drejtë; All-llahu i do të drejtit. E si kërkojnë ata gjykimin tënd, kur ata kanë Tevratin, e në të cilin është vendimi i All-llahut, e pastaj ata refuzojnë më vonë atë (vendimin tënd)? Ata nuk janë besimtarë. (5:42-43)

Nga ajeti i mësipërm mund të kuptojmë se një individ quhet besimtar, kur ai beson me ndershmëri dhe ndjek me sinqeritet atë që mendon se është e vërteta. Kurani në ajetin e mësipërm nuk po i dënon njerëzit e librit se përse nuk po pranojnë Islamin, edhe pse profeti ishte mes tyre. Ai po i dënon ata sepse nuk po ndjekin një mesazh që ata vetë pohojnë se është nga Zoti. Kjo është ajo që e zemëron Zotin më shumë. Kurani thotë:

O ju që besuat, pse po e thoni atë që nuk e punoni? Tek All-llahu është shumë e urrejtur ta thoni atë që nuk e punoni! (61:2-3)

c) Faktikisht në Kuran janë lavdëruar disa jomyslimanë për karakterin dhe qëndrimin e tyre të mirë:

Ndër ithtarë të librit ka asish, që po ia besove një sasi të madhe (ari), ai ta kthen ty atë, por ka të atillë që po ia besove një dinar, ai nuk ta kthen ty atë, përveç nëse gjithnjë i rri gati (ia kërkon pajada). (3:75)

Ata (ithtarët e librit) nuk janë të njëjtë. Nga ithtarët e librit ka që janë në rrugë të drejtë, gjatë natës lexojnë ajetet e All-llahut duke u lutur.I besojnë All-llahut dhe ditës së gjykimit këshillojnë për të mirë dhe largojnë nga të këqijat, përpiqen për punë të dobishme, edhe ata janë prej të mirëve. (3:113-114)

Po edhe nga ithtarët e librit ka që besojnë All-llahun, e besojnë atë që u është shpallur juve, e besojnë atë që është shpallur atyre, janë të bindur ndaj All-llahut, dhe argumentet e All-llahut në shpallje nuk i shesin për pak send të kësaj jete, të tillët kanë shpërblimin e vet tek Zoti i tyre, e All-llahu është që llogarinë e bën shpejt. (3:199)

v) Jobesimtarët janë të destinuar të dështojnë.

S’ka dyshim se ata, të cilët nuk besuan nga ithtarët e librit dhe nga idhujtarët, do të jenë në zjarrin e xhehennemit, aty do të jenë përgjithmonë. Të tillët janë krijesa më e dëmshme. (98:6)

Deklaratat si kjo më lart nëse nuk kuptohen në kontekstin e duhur rezultojnë të jenë forma ekstreme të fanatizmit dhe ekskluzivizmit fetar.

vi) Besimtarëve të besimeve të ndryshme të cilët kanë qëllime të mira, iu është premtuar parajsa. Vërtet, ata që besuan, ata që ishin jehudi, krishterët, sabejët (kishin lëshuar fenë e adhuronin engjëjt), kush besoi prej tyre (sinqerisht) All-llahun, dhe botën tjetër dhe bëri vepra të mira, ata e kanë shpërblimin te Zoti i tyre. Për ta nuk ka frikë as nuk kanë përse të pikëllohen (pasi që besuan All-llahun, librat, të dërguarit në mesin e të cilëve edhe Muhammedin). (2:62)

Ata që nuk janë përfshirë në listën e lartpërmendur janë ata që e mohojnë Zotin dhe botën e përtejme, ose nuk kryejnë vepra të mira. (19) Kuptimi i kësaj deklarate është se ndërsa mund të ketë arsye që njerëzit të mos i pranojnë mesazhet e profetëve të drejtë për shkak të mungesës së informacionit të saktë, besimi tek Zoti dhe jeta e përtejme dhe tendenca për të bërë vepra të mira i jepen njeriut natyrshëm. T\'i refuzosh ato do të thotë të revoltohesh kundër natyrës që të ka dhënë Zoti.

Vërejtje përfundimtare për metodën islame

Edhe pse në kohën e profetëve, e vërteta nga Zoti shfaqej qartë saqë asnjeri nuk kishte mundësi ta mohonte atë dhe ata që e bënin këtë e meritonin të dënoheshin, një pohim i tillë nuk mund të bëhet për periudhat joprofetike. Si rrjedhim myslimanët duhet të kryejnë vetëm një rol: të predikojnë fenë e tyre dhe të respektojnë të tjerët për besimin e tyre, sepse ata nuk mund të jenë asnjëherë të sigurt nëse ata e kanë refuzuar apo nuk e kanë pranuar mesazhin e Islamit pavarësisht, se e dinë se është nga Zoti.

Kjo metodë është e ndryshme nga ekskluzivizmi duke pasur parasysh se u jep besimeve të tjera hapësirë për të vepruar, për shkak të kuptimit se informacioni i plotë për të vërtetën fetare nuk është i disponueshëm dhe nuk është e mundur ta përhapësh mesazhin fetar të Islamit tek jobesimtarët me të njëjtin efikasitet si profetët. Kjo metodë nuk është as inkluzivizëm fetar si ai i miratuar nga dekreti i Vatikanit (20) dhe as pluralizëm fetar si ai i propozuar nga Rowland williams, John Hick dhe Paul Badham. Ai i lejon besimtarit të jetë aq konfident për besimin e tij sa një ekskluzivist, por kërkon që ai të jetë aq tolerant kur ka të bëjë me njerëzit e besimeve të tjera, sa një pluralist. Kjo është ne fakt një thirrje për tolerancë fetare, për shkak të mundësisë së mungesës së komunikimit të saktë të mesazhit të vërtetë nga Zoti. Përderisa asnjeri nuk e di nëse individit tjetër i është komunikuar mesazhi siç duhet, si rrjedhim asnjë mysliman nuk ka të drejtë ta dënojë një jomysliman në bazë të ndryshimeve fetare.

Pasi kemi përmendur këtë, mendoj se duhet të bëhet një pyetje e rëndësishme: Për se i ka lejuar i Plotfuqishmi gjithë këto ndryshime? John Hicks është shprehur për këtë kështu:

Ai...na ka krijuar në një largësi epistemologjike nga Ai në mënyrë që reagimi ndaj Tij të jetë krejtësisht i lirë. (21)

Ky kuptim i përafrohet pikëpamjes kuranore për temën që ka të bëjë me lirinë. Megjithatë kuptimi kuranor nuk përputhet plotësisht me sugjerimin e Hick se ne jemi në një largësi epistemologjike nga Zoti. Distanca ekziston, por ndryshon nga njëri individ tek tjetri në të gjitha mjediset. Ajo e lejon individin ta bëjë distancën e udhëtimit të tij drejt Zotit lirisht brenda kufizimeve të mjedisit të tij dhe potencialit intelektual dhe shpirtëror. Gjëja e rëndësishme është se ekziston një nivel sigurie që është i arritshëm në këtë botë. Kurani e quan Ilmul – Yaqin (d.m.th. siguri intelektuale) (22). Me fjalë të tjera këto ndryshime ekzistojnë për shkak të ndryshimeve në rrethana dhe aftësi. Këto ndryshime u krijuan për të testuar mundësitë reale të individëve në rrethana të ndryshme. Kurani thotë:

Ai është që ju bëri sundues (zëvendësues) në tokë (pas shkatërrimit të atyre që ishin më parë) dhe lartësoi në një shkallë më të lartë disa nga ju mbi të tjerët, për t’ju sprovuar në atë që ju dha. All-llahu është ndëshkues i shpejtë, është që falë e Mëshirues. (6:165)

Me fjalë të tjera ndryshimet fetare kishin si qëllim të shikonin se kush vepron drejt duke pasur parasysh vargun e kufizimeve të informacionit. Nëse Ai do të kishte vepruar ndryshe do të arrinte të përdorte forcën nga ana e Tij, që do ta kishte mposhtur qëllimin e provës së lirë. Kurani thotë:

Udhëzimi për në rrugë të drejtë i takon All-llahut e ka edhe rrugë që është e shtrembër. Po sikur të kishte dëshiruar Ai, do t’u kishte udhëzuar që të gjithëve. (16:9)

Megjithatë ndryshimet rrethanore nuk do të lejohen të ndikojnë tek përfundimi shumë i rëndësishëm në jetën tjetër të individit. Sipas Kuranit secili individ do të shpërblehet ose do të dënohet në jetën tjetër në bazë të një gjykimi që do të bëhet sipas rrethanave të individit.

All-llahu nuk e obligon asnjë njeri përtej mundësisë së tij. (2:286)

(Që në to shkruan) Se askush nuk e bartë barrën e (mëkatit) tjetrit. Dhe se njeriut nuk i takon tjetër vetëm se ajo që ka punuar. (53:38-39)

Ky kuptim ndihmon gjithashtu për të shpjeguar përse duhet të sillen myslimanët ndryshe në trajtimin e tyre të jomyslimanëve, pavarësisht nga fakti se të dërguarit, të paktën në disa raste, mund të shiheshin si imponues të një trajtimi të ashpër në dukje ndaj kundërshtarëve të tyre. Arsyeja sipas këtij shpjegimi gjendet tek fakti se ata që trajtoheshin në atë mënyrë ishin fajtorë për një krim të rëndë: mohimin e mesazhit të Zotit edhe pasi e dinin se ishte nga Ai. Për sa u përket jobesimtarëve të periudhave të tjera asnjë nuk mund të dëmtohet për besimin e tij, për shkak të perceptimit të kufizimeve të informacionit të njeriut tjetër. Ky kufizim u pranua edhe në kohën kur vetë Muhamedi kishte predikuar me qartësinë më të lartë dhe iu kërkua të vendoste dënimin hyjnor tek jobesimtarët që e refuzonin qëllimisht mesazhin e Zotit. Edhe në atë kohë Kurani bën një përjashtim për njerëzit që mund të mos e kishin marrë mesazhin saktësisht. Si rrjedhim thotë:

E nëse ndokush prej idhujtarëve të kërkon strehim, ti strehoje në mënyrë që t’i dëgjojë fjalët e All-llahut (Kur’anin), e mandej përcille deri në vendin e tij të sigurt. Këtë, ngase ata janë popull që nuk e di (të vërtetën e fesë islame). (9:6)

Mësimet e Islamit theksojnë se nuk duhet të ketë persekutim fetar dhe se individëve duhet t\'u jepet liria për të zgjedhur dhe për të praktikuar fenë e tyre lirisht. Një shtet mysliman lejohet, ose në disa raste, detyrohet fetarisht të fillojë xhihadin (luftën) kundër shoqërisë, që po i persekuton njerëzit për shkak të besimit të tyre. Si rrjedhim Kurani i nxit besimtarët të:

Ç\'keni që nuk luftoni për Zotin dhe për (t’i shpëtuar) të paaftit: nga burrat, nga gratë e nga fëmijët, të cilët luten: “Zoti ynë! nxirrna nga ky fshat (Meka), banorët e të cilit janë mizorë. Jepna nga ana Jote shpëtim e ndihmë!” (4:75)

Kurani pret që një forcë e ngjashme të përdoret për të mbrojtur ndërtesat fetare të besimeve të tjera, ashtu si dëshirohet të përdoret për të mbrojtur vendet islame të adhurimit. Ai thotë:

(U lejuan të luftojnë) Ata, të cilët vetëm pse thanë: “All-llahu është Zoti ynë!” u dëbuan prej shtëpive të tyre pa kurrfarë të drejte. E sikur All-llahu të mos i zbrapste disa me disa të tjerë, do të rrënoheshin manastiret, kishat, havrat e edhe xhamitë që në to përmendet shumë emri i All-llahut. E All-llahu patjetër do ta ndihmojë atë që ndihmon rrugën e Tij, se All-llahu është shumë i fuqishëm dhe gjithnjë triumfues. (22:40)


IV. Kritikat për metodën islame

i) Pikëpamja e deklaruar më lart është krijuar vetëm nga disa ajete të Kuranit. Nëse merret parasysh gjithë Kurani për të krijuar një opinion, mund të gjejmë shumë ajete që duken shumë intolerante kundrejt jomyslimanëve. Ajo që është paraqitur është vetëm një tablo e njëanshme me të cilën shumë fundamentalistë myslimanë nuk pajtohen dhe si rrjedhim sillen me jomyslimanët në mënyrë intolerante. Edhe nëse pikëpamja e përmendur në këtë artikull do të supozohej se e pasqyron në mënyrë të saktë pikëpamjen kuranore, pyetja që mbetet akoma pa përgjigje është: Përse është përmendur në këtë mënyrë të paqartë, saqë as dijetarët myslimanë nuk ishin të aftë ta kuptonin atë?

Përgjigja është kjo: Në fakt pikëpamja pretendon se shpjegon çdo ajet të Kuranit. Parimi ku ajo bazohet është se Kurani iu shpall profetit që t\'ia mundësonte atij përmbushjen e misionit profetik. Një pjesë e misionit ishte dhënia e mesazhit që do të ishte për të gjitha kohërat. Megjithatë një pjesë tjetër e mesazhit të Kuranit kishte si qëllim të shpallte dominimin praktik të mësimeve islame në Gadishullin Arabik, si pjesë e misionit të menjëhershëm të profetit. Për shumë ajete të Kuranit shumica e myslimanëve pajtohen se ishin specifike për një kohë të caktuar. (23) Ka disa të tjera që janë me dy kuptime, jo në tekst, por në arsyetimin e dijetarëve, të cilët nuk kanë qenë të aftë t\'i shpjegojnë si duhet. Ata që kanë një arsyetim më agresiv dhe ushtarak, për shkak të deklarimit të tyre se të gjitha ajetet e Kuranit kanë vlerë praktike për të gjitha kohërat, e kanë të vështirë t\'i shpjegojnë disa prej tyre. (24)

ii) Nëse pranohet mendimi i paraqitur në artikull, duhet të pranojmë se Zoti donte që jomyslimanët e kohës së profetit të shtypeshin ose të nënshtroheshin. As ky mendim nuk pajtohet me kuptimin e drejtësisë dhe të dashamirësisë që një fe njerëzore pritet të ketë.

Përgjigje: Përfundimi i arritur për jomyslimanët e kohës së profetit është i vërtetë. Islami nuk është shfajësues për këtë. Arsyeja është se Zoti donte që të shpalleshin me siguri faktet e të vërtetës fetare dhe pastaj njerëzit të lejoheshin të vendosnin lirisht për fenë e tyre. Nëse të dërguarve (resulëve) nuk do t\'u jepej mundësia të dominonin, mesazhi i të vërtetës nuk do të përhapej. Për më tepër Kurani nuk do që besimtarët të ndiejnë keqardhje për kriminelët të cilët e morën mesazhin e Zotit shumë qartë, por prapëseprapë e refuzuan atë. Asnjë sistem nuk do t\'i toleronte veprimet e një krimineli, i cili pavarësisht se është informuar herë pas here se ajo që po bën është e papranueshme, ai vazhdon akoma të kryejë veprime të tradhtisë së lartë kundër shtetit. Nëse një individ ishte i bindur se i është dërguar një letër nga Krijuesi dhe ai e gris atë për shkak të arrogancës, asnjë dënim nuk mund të konsiderohet tepër i ashpër për të. Nga ana tjetër nëse myslimanët janë të padrejtë në arsyetimin e tyre ose në zbatimin e Islamit, dhe ata nuk mund t\'i largohen dhënies së llogarisë. Kurani thotë:

Nuk është (shpëtim) sipas shpresave tuaja as sipas shpresave të ithtarëve të librit. Kushdo që bën keq, do të ndëshkohet me te dhe, pos All-llahut, nuk ka për t’i gjetur vetes as mbrojtës as ndihmës. (4:123)

iii) Kush do ta marrë përgjegjësinë për vuajtjet që janë shkaktuar për shkak të kuptimit të pasaktë të disa myslimanëve?

Përgjigja: Zoti i Plotfuqishëm e ka dhënë jetën në këtë botë si sprovë. Jeta e vërtetë është ajo që do vijë dhe do të jetë e përjetshme. Nëse kërkojmë drejtësi të plotë në këtë botë, atëherë po jetojmë në parajsën e një të marri. Kjo botë është e padrejtë dhe do të mbetet kështu për aq kohë sa liria njerëzore do të lejohet të ndikohet nga dëshira, paragjykimi, urrejtja dhe dobësi të tjera. Arsyeja e vetme pse një mysliman po kërkon drejtësi këtu është sepse ajo do t\'i sjellë sukses në botën e përtejme. Ata që vuajnë në këtë botë pa faj do të kompensohen mirë në botën tjetër. Vuajtja në këtë botë është pjesë e sprovës. Ne mundemi vetëm ta zvogëlojmë vuajtjen në këtë botë dhe të gjithë myslimanët duhet të përpiqen ta arrijnë këtë objektiv. Megjithatë nga mënyra se si është ndërtuar kjo jetë, padrejtësia dhe vuajtjet nuk mund të eliminohen. Për këtë arsye, sipas Kuranit nuk ka kuptim që të mos besojmë në botën e përtejme. Faktikisht njeriu nuk mund t\'i bëjë dëm më të madh mirëqenies njerëzore se sa t\'i heqë njerëzimit shpresën e sigurt për një jetë të gjatë pas vdekjes, duke u bazuar në parimet e drejtësisë.


V. Përfundim

Metoda e saktë islame kundrejt jomyslimanëve është të supozojë se të gjithë ata nuk janë bindur akoma për vërtetësinë e origjinës hyjnore të mësimeve të Islamit. Myslimanëve u takon t\'i ndihmojnë jomyslimanët ta vlerësojnë vërtetësinë e mësimeve islame. Kjo kërkon jo vetëm predikimin me zgjuarsi nga ana e tyre, por edhe ajo që është më e rëndësishmja, tregimin e respektit për qeniet e tjera njerëzore, pavarësisht nga besimi i tyre. Në rast se është nevoja të kritikohen pikëpamjet e tjera fetare, ata duhet të kritikojnë vetëm ide dhe këtë duhet ta bëjnë me zgjuarsi.

Mungesa e sjelljes së dëshiruar nga ana e disa myslimanëve ka qenë një arsye e rëndësishme në dështimin e paraqitjes së Islamit si një mesazh që e meriton të merret seriozisht nga jomyslimanët. Ai do të konsiderohet seriozisht nga ata, nëse myslimanët janë paqësorë, tolerantë dhe i respektojnë besimet e tjera, ndërsa vazhdojnë luftën e tyre paqësore për t\'i bindur jomyslimanët me mirësjellje.

------------------------------------------------------------------------------

Referenca

(1). Artikulli nuk pretendon se metoda e përmendur këtu është rruga e vetme islame për të trajtuar çështjet e diversitetit fetar. Megjithatë autori mendon se pavarësisht nga fakti se shumë myslimanë preferojnë metodat e tjera që janë kritikuar në këtë artikull, ajo që është përmendur këtu mbështetet fort nga Kurani. Autori e pranon ndikimin e gjerë të ideve të Ahmad Ghamidi dhe Wahiduddin Khan për formulimin e mendimeve të shprehura këtu.

(2). Shih Badham, Paul; Çështja e Pluralizmit Fetar: Një leksion përurimi i mbajtur në David’s University College, Lampeter; 1991; f. 5

(3). Me poshtë në këtë artikull kam treguar se kjo pikëpamje nuk është në përputhje me kuptimin e saktë të Kuranit.

(4). E pranoj se ka ekskluzivistë të cilët janë të interesuar që jo besimtarët të pranojnë besimin e tyre. Por ky interesim do t\'i hapte rrugën mungesës së interesimit ose urrejtjen sapo ta kuptonin se personi nuk ka gjasa ta pranojë besimin e ekskluzivistit.

(5). Khan, Wahiduddin, Monthly Tadhkir, Daru’l- Tadhkir; Lahore, Pakistan; Shkurt 2002; Urdu

(6). Shih ‘The Islamic Approach’, f. 33

(7). Badham, vepër e cituar.

(8). Badham, e njëjta, f. 9

(9). Shih Badham, e njëjta.

(10). Gjoni, 3:16

(11). Badham vepër e cituar; 9-10

(12). Hick, John; ‘Rational Theistic Belief Without Proofs’ in Paul Badham, John Hick’s Global Understanding of Religion; Tokyo Honganj: Qendra Ndërkombëtare e Studimit Budist; 1992; f.2-3

(13). Khan; vepër e cituar; f. 43

(14). Shih Ungjillin e Gjonit, vepër e cituar. Pretendimi i disa dijetarëve të krishterë se ky kuptim është me natyrë metaforike, nuk e ndryshon faktin se teksti e përmend atë shumë qartë dhe se një numër i madh të krishterësh e besojnë atë me kuptimin e parë.

(15). Kurani thotë: Thuaj: Ai, All-llahu është Një! All-llahu është Ai që çdo krijesë i drejtohet (i mbështetet) për çdo nevojë. As s’ka lindur kë, as nuk është i lindur. Dhe Atij askush nuk i është i barabartë. (112:1-4)

(16). Badham, vepër e cituar, f. 6-7

(17). Saleem ka deklaruar të njëjtin kuptim si vijons: … Pjesa më e madhe e direktivave të Islamit që përshkruajnë armiqësinë dhe antagonizmin kundër jomyslimanëve i drejtohet një kategorie specifike të jomyslimanëve që mund të ekzistojnë sot, por nuk mund të gjenden me lehtësi. Në të vërtetë, kjo kategori e jomyslimanëve u dënua nga i Plotfuqishmi në kohën e Muhamedit alej selam dhe e shokëve të tij. Armiqësia dhe antagonizmi që përshkruan Kurani kundër këtyre jomyslimanëve janë shprehje të ndryshme të dënimit që duhet të jepet atyre. Në gjuhën fetare këta myslimanë quhen kuffar (njëjës kafir) ose jobesimtarë. Me fjalë të tjera, direktivat që përshkruajnë armiqësinë dhe antagonizmin kundër jomyslimanëve nuk kanë lidhje me myslimanët e sotëm përderisa kafirët mes tyre nuk mund të përcaktohen. (Saleem, Shehzad; Islam and Non-Muslims: A Neë Perspective; Monthly ‘Renaissance’; Lahore: Dar-ul-Ishraq; Mars, 2002; f. 8)

(18). Ndërsa të gjithë resulët ishin nebi, të gjithë nebitë nuk ishin resulë.

(19). Kuptimi është shumë i afërt me tekstin vijues të Dhiatës së Re: Atëherë Pjetri hapi gojën dhe tha: ``Në të vërtetë unë po e marr vesh se Perëndia nuk tregohet i anshëm; por, në çfarëdo kombi, ai që ka frikë prej tij dhe që vepron drejtësisht, është i pranuar nga ai". (Veprat e Apostujve; 10: 34-5)

(20). Dekreti i Vatikanit thotë: ‘Providenca hyjnore nuk do t\'ua mohojë ndihmën e nevojshme për shpëtim atyre, që pa pasur faj, nuk kanë arritur akoma të marrin njohuri të qarta për Zotin". (Shih Badham, vepër e cituar, f. 9) Kjo deklaratë e dekretit i përafrohet metodës islame që kam paraqitur në këtë artikull. Megjithatë fryma e kësaj metode është në një farë mënyrë e kompromentuar kur bëhen deklarata të qarta për të mbrojtur pozicionet e besimeve të tjera. Gjithashtu përmendja me pozitivitet e ateistëve në dekret nuk mund të ndihmojë për ta qartësuar qëndrimin e vërtetë të krishtërë.

(21). E njëjtë.

(22). Kuran, 102:5

(23). Për shembull shih Kuran: 2:180, 2:184, 4:15, 8:65-6, and 58:12

(24). Për shembull Kurani thotë: "Luftoni idhujtarët kudo që t’i gjeni" (9:5). Nëse ky ajet do të zbatohej në shkallë universale atëherë myslimanët duhej t\'i luftonin të gjithë njerëzit që i konsiderojnë politeistë sot. Shumë dijetarë myslimanë nuk janë dakord me këtë. Megjithatë nëse dallimi kryesor mes ajeteve të zbatueshme në një kohë të caktuar dhe universalisht nuk sqarohet siç duhet, kuptimi i drejtpërdrejtë i këtij apo ajeteve të ngjashme mund të kenë pasojë shumë të rrezikshme.


Një perspektive islame: Dr. Khalid Zaheer

Burimi: vizion-islam.com